فرهنگ، ارزش‌های غالب و رسوم ویژه روسها
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، جبرئیل نجفی، مترجم و محقق روس در یاداشتی با
عنوان«فرهنگ، ارزش‌های غالب و رسوم ویژه روسها » برای خبرگزاری شبستان نوشته است :
در طول قرن‌های اخیر، کشور روسیه همواره یکی از قدرت‌های بزرگ سیاسی و اقتصادی جهان به
شمار می‌آمده است. شرکت‌های بزرگ روس، امروزه در بیشتر نقاط جهان حضور فعال دارند و
محصولات و خدمات خود را به علاقه‌مندان عرضه می‌کنند. این امر، همچنین، موجب به وجود آمدن
روابط تجاری بسیاری میان این شرکت‌ها و شرکت‌های محلی شده است.
با توجه به گسترش روابط روز افزون ایران و روسیه در زمینه‌های مختلف علمی، اقتصادی و فرهنگی
و هم چنین با توجه به غنای زبان و ادبیات روسی و اهمییت مکاتب نظری زبان شناسی روسی در
جهان، ضرورت تحقیق و پژوهش در حوزه‌ی ارزش‌های غالب در بین مردمان روسیه بیش از پیش
آشکار می‌گردد.
ایران و روسیه از دیرباز روابط سیاسی و تجاری داشتند، اما طی دهه‌های اخیر در عرصه روابط
راهبردی سیاسی، نظامی، بازرگانی و ... پیوندهای گسترده تری ایجاد شده است.
بازار روسیه بویژه بازار مسکو یکی از بزرگترین بازارهای کالا و خدمات در دنیا محسوب می‌شود.
بسیاری از مردم، حتی تجار فعال در تجارت خارجی نمی‌توانند به راحتی به زبان انگلیسی صحبت کنند.
با این وجود نسل جوان روسیه با زبان انگلیسی آشنایی بیشتری دارد.
بدون آشنایی با فرهنگ و رسوم ملل، نمی‌توان تعاملات درستی با کشورها برقرار کرد.
فرهنگ در روسیه موضوعی بسیار متنوعی می‌باشد و سنت در تمام شاخصه‌های فرهنگی این کشور
نقش بسزایی دارد. فرهنگ روسی از یک سو در طی تاریخ طولانی این کشور شکل گرفته و از سویی
دیگر، با پیوستن و جدا شدن سرزمین‌های متعدد از این کشور، پیوسته در حال تغییر و تحول، تولید و
باز تولید بوده است.
مباحث فرهنگی و یا به عبارت دقیق تر توصیف یک جامعه و فراتر از آن مقایسه با جامعه‌‌‌ای دیگر
گسترده تر از آن است که بتوان حق مطلب را در قالب یک یادداشت چند صد کلمه‌‌‌ای ادا نمود. صرفا
تجربه‌ی زندگی من در میان روسها و تحقیق در حوزه‌ی روسیه می‌باشد.
مردم روس نژادی از نژادهای اسلاو شرقی هستند، که عمدتاً در روسیه و کشورهای همسایه سکونت
دارند.علاوه بر جمعیت حدود 115 میلیونی روسها در روسیه، آنها در کشورهایی نظیر شرق اوکراین،
شمال قزاقستان، بلاروس،کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز و برخی کشورهای اروپای شرقی نظیر
مولداوی سکونت دارند.چهار پنجم مردم روسیه در بخش اروپایی آن زندگی می‌کنند. درحال حاضر نیز
نرخ رشد جمعیت در این کشور منفی است به گونه‌ای که برآوردهای رسمی‌حاکی از آن است که تا سال
2030 میلادی جمعیت فعلی به 130 میلیون نفر کاهش خواهد یافت.
قطعا در هر ملتی یک ویژگی‌های منحصربفرد وجود دارد. از دیدگاه ولادیمیر پوتین تلاش مردم
روسیه برای دستیابی به عدالت ویژگی متمایزکننده آنها می‌باشد.
این ویژگی بر سایر خصوصیات آنها برتری دارد و در ذهن هر روس حاکم است. ویژگی دیگر روسها،
تلاش برای دستیابی به ایده‌آل است، به همین خاطر تلاش می‌کنند تا سطح زندگی بهتری داشته باشند.
در روح هر فرد روس، همیشه تلاش برای دستیابی به ایده‌آل اخلاقی و ارزش‌های اخلاقی متعالی خانه دارد.
روسها بر این باورند که بزرگی روسیه تنها در وسعت نیست و این کشور در بسیاری از شاخصه‌ها دارای
پتانسیل‌هایی است که می‌توان فرهنگی مجزا برای آن در نظر گرفت. در برخورد با روسها بارها شاهد
این جمله از سوی آنها بوده ایم که ما نه شرقی هستیم و نه غربی بلکه ما روس هستیم و این روس بودن
هویتی است که آنها برای خود تعریف می‌کنند.
مذاکره در روسیه در کمال آرامش و بدون تشویش و شتاب در رسیدن به نتیجه و پایان مذاکره انجام می
شود. در بین مردمان روسیه قطع مذاکرات به خاطر پایان ساعت کاری، بدون توجه به نتیجه ، رفتاری
دور از انتظار نیست. در فرهنگ روسی پیچیدگی در توافقات و راههای فرار از تعهدات، جایگزین
رفتار خلاف تعهد است. توافقات بدون قرارداد کتبی و برابر شرایط حقوقی معین، ارزش چندانی ندارد.
در مناسبات رسمی‌هدایا کمتر مرسوم است. ولی در روابط اجتماعی مردم به عنوان یک مؤلفه
اجتماعی از اهمییت و ارزش بالایی برخوردار است. مردم این کشور در جشن‌های ملی ومناسبت‌های
مختلف به همدیگر هدیه می‌دهند.
روز تولد و روز زن در 8 مارس برای روسها مناسبت‌های بسیار مهمی‌هستند. اما نکته‌ی مهم اینکه
تبریک گفتن قبل از روز تولد شگون ندارد و حتما باید به این مسئله توجه کرد. روز زن نیز که روز
بسیار مهمی‌در بین روسها می‌باشد، تقریبا به همه‌ی خانم‌ها، متاهل و غیر متاهل می‌توانید
هدیه بدهید.
دادن گل به عنوان هدیه نیز در مناسبت‌های رسمی‌و غیر رسمی‌بسیار مرسوم است.
باید به این نکته توجه کرد که اگر به کسی گل هدیه می‌دهید، حتما تعداد شاخه‌ها فرد باشد چون که
شاخه‌های زوج فقط برای مراسم ختم استفاده می‌شود. امروزه با توجه به تقاضای بالای گل در
روسیه، شرکت‌های مختلفی از کشورهای مختلف جهان مانند هلند صادرات گل به روسیه را انجام
می‌دهند.
روسیه از لحاظ شاخص‌های رفتار اجتماعی یک جامعه مدرن و پیشرفته است. انضباط اجتماعی در
سایه شرایط سخت آب و هوایی و نظم آهنین دوره‌ی اتحاد جماهیر شوروی، در رفتار اجتماعی مردم
نهادینه شده است.
اقتصاد اشتراکی و به دور از رقابت دوره‌ی حاکمیت کمونیسم، تاثیر بسزایی بر فرهنگ مردم روسیه
در زمینه اوقات فراغت برجای گذاشته است.
ساعت کاری شرکت‌ها و ادارات دولتی، از نه صبح تا شش بعد از ظهر روز‌های دوشنبه تا جمعه
است و روز‌های شنبه و یکشنبه تعطیل رسمی‌است.
در این میان جا دارد به آداب رفتار اجتماعی روسها نیز بپردازیم. در روسیه وارد شدن و نشستن در
مکانی آداب و رسوم خاص خود را دارد. وقتی وارد منزل کسی می‌شوید، کفش را داخل در میاورید و
معمولا به شما دمپایی می‌دهند. اما در بعضی از مهمانی‌ها که مناسبت خاصی دارد، مثل جشن تولد،
رسم است که با کفش وارد شوید. بهترین راه تشخیص این است که داخل منزل که شدید، دم در کمی
مکث کنید، خوشان به شما می‌گویند.
بهتر است موقع نشستن، صاف نشست و پا روی پا نگذاشت، چون که خیلی‌ها این طرز نشستن را
بی احترامی‌می‌دانند. البته این حرکت از طرف خارجی‌ها تا حدودی پذیرفته شده است.
بلند شدن موقع آمدن یا رفتن کسی رسم نیست. در مکان‌های عمومی‌همانند ایستگاه قطار، مترو،
فرودگاه و .... که صندلی به اندازه‌ی کافی نیست، روی پا نشستن یک نوع بی فرهنگی محسوب
می‌شود.
مردمان این کشور کوتاه حال و احوال می‌کنند و زیاد اهل احوال پرسی نیستند. موقع سلام و خداحافظی
کردن نیز نیازی نیست با همه سلام و یا خداحافظی کرد، بهتر است فقط با کسانی سلام علیک کرد که
طرف شماهستند و آنها را می‌شناسید.
سلام و احوالپرسی با آشنایان در خیابان حتی اگر بر خلاف میل باشد باید به جا آورده شود.
هیچ وقت نباید بین درگاه در باکسی دست داد، دست دادن زمانی که یک نفر این طرف درگاه و دیگری
آن طرف درگاه در است، شگون ندارد. یعنی اگر منزل و یا دفتر کسی رفتید، کامل وارد خانه و یا دفتر
بشوید و بعد دست بدهید، یا این که میزبان خودش بیرون بیاید.
فرهنگ کتاب وکتابخوانی یکی ازهمان داشته‌ها است که روسها همواره به آن افتخار می‌کنند.
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تغییر سبک زندگی مردم این کشور، فرهنگ کتابخوانی در
زندگی مردم جایگاه خود را حفظ کرده است.
در روسیه بیش از 130 هزار كتابخانه دارند كه از بین آنها هزار تای آنها جزو پیشرفته ترین كتابخانه
های دنیا و اروپا می‌باشند. در حال حاضر فقط در مسکو بیش از 420 کتابخانه عمومی‌و 4100
کتابخانه تخصصی وجود دارد که کتابخوانان برای مطالعه در آنها گرد هم می‌آیند.
وجود کتابخانه‌های تخصصی و علاقه مندان زیاد به کتاب خوانی در روسیه سبب شده، کتابخوانی و
گذراندن ساعاتی از وقت آزاد در کتابخانه‌ها، به یک تفریح رایگان و سودمند در بین مردمان روس
تبدیل شود.
امروزه در مترو، ایستگاههای اتوبوس، قطار وهواپیما وهرجایی که فرصت خواندن پدید آید همواره عده
ای در حال خواندن کتاب هستند وبا وجود اینکه از نظر بسیاری از روسها سالهای اخیر برای آنان،سالهای
گذر از زندگی در رفاه عمومی‌به زندگی ماشینی بوده است، اما در عین حال کتابخوانی از رواج نیفتاده
است.
طبق آمار آژانس فدرال چاپ و نشر روسیه در سال 2017 59 % روسها گفته‌اند که دست کم هفته‌ای
یک بار کتاب می‌خوانند و از این رو فدراسیون روسیه بعد از چین بیشترین آمار مطالعه را دارد ، کشور
اسپانیا نیز در جایگاه سوم قرار دارد.
بر اساس نتایج این نظرسنجی در کشور چین 70 % درصد مردم و در اسپانیا 57 % کتاب می‌خوانند.
هم چنین طبق این پژوهش 67 % افراد با درآمد بالا و 48 % افراد با درآمد پایین در دنیا به کتاب
مراجعه می‌کنند.
مردم روسیه افرادی سخت کوش و تا اندازه‌‌‌ای سنتی هستند و بسیاری از ارزش‌های امروز آنها
ریشه در آداب گذشتگان دارد. روسها بر این معتقدند که اولین کسی که پس از تحویل سال نو وارد
خانه شان می‌شود باید خوش قدم و خوش برکت باشد که تا آخر سال خوش یمنی و برکت برای خانواده
به ارمغان آورد.
به صورت کلی می‌توان گفت که روسیه یک کشور اوراسیایی هم از نظر جغرافیا و هم از نظر فرهنگ
به حساب می‌آید، چرا که در میان آداب و رسوم آنها می‌توان شاهد رفتارهای شرقی و غربی توام با
یکدیگر بود. نسل قدیمی‌تر، رفتارهای به وضوح شرقی دارند، اما چنین ویژگی‌هایی را در میان
نسل جدید تنها در میان افرادی می‌توان مشاهده کرد که بیشتر متاثر از آموزه‌های بزرگتر هستند،
در غیر اینصورت نسل جدید سبک و سیاق غربی دارند.
در جامعه‌ی روسیه امروز، دگرگونی در الگوی زندگی مردم و گسترش الگوهای زندگی غربی به
روشنی دیده می‌شود.
مطبوعات این کشور می‌گویند حدود 69 درصد جمعیت روسیه از زندگی خود راضی هستند. این نتیجه
در نظر سنجی انجام شده از مرکز سنجش افکار عمومی‌روسیه حاصل شده است.
روسها باورها و خرافات خاصی دارند که بخشی از خرافات آنها با باورها و خرافات مردم ایران
شباهت دارد و در بخش‌هایی کاملا در تضاد هستند. پرداختن به موضوعات دیگر از قبیل سنت و آداب
و رسوم ازدواج در روسیه که ریشه‌های تاریخی در این کشور دارد، خالی از لطف نمی‌باشد.
در یادداشت‌های بعدی به باورها و خرافات جالب مردم این کشور و نقش و جایگاه این باورها در
فرهنگشان خواهیم پرداخت.
یادداشت : جبرئیل نجفی، مترجم و محقق زبان روسی